VENÜS ÜN KADINLARI

VENÜS ÜN KADINLARI

Gökyüzünün Ay'dan sonraki en parlak gökcismi Venüs'e tarihöncesi dönemlerde insanlar Tanrıçalarının adını verdiler. Gezegen önceleri Babil Tanrıçası İştar'ın, sonra da Aphrodite'nin yıldızıydı.

SERDAR EVREN* Güneş battıktan sonra veya doğmadan önce karanlık bir gökyüzünde parlak bir yıldız gibi asılı durur Venüs. Bu göz alıcı parlaklığından dolayı eski insanlar ona Aşk ve Güzellik Tanrıçası Venüs'ün ismini verdiler. Türkçede Çoban yıldızı (Çulpan) adıyla anılan gezegene Anadolu köylüsü Kervankıran der. Yer'e diğer gezegenlerden daha yakın olduğundan en iyi gözlenebilen gök cisimlerinin başında gelir Venüs. Aslında Yer'e en yakın olduğu anda Ay'dan yaklaşık yüz kat daha uzaktır. Boyut olarak da Yer'e benzediğinden `Yer'in kız kardeşi' olarak da tanımlanır. Venüs çok yavaş döner kendi çevresinde dönmesi (243 gün) Güneş çevresinde dolanmasından (224 gün) daha uzun sürer. Bu nedenle bir Venüs günü, bir Venüs yılından daha uzundur. Venüs yavaş dönmekle kalmaz, aynı zamanda diğer gezegenlerin dönüş yönüne ters yönde döner. Eğer Venüs'te olsaydık Güneş'in batıdan doğup doğudan battığını ve gökyüzünde çok yavaş ilerlediğini görecektik. Uzay araçları gönderilinceye kadar gezegenin yüzeyi bütün gizemini korudu. Parlak sarımsı beyaz rengiyle amatörlerin ilgisini çeken Venüs atmosferi çok yoğun bulutlarla kaplı. Uluslararası Astronomi Birliği'ne bağlı bir çalışma grubu, gezegenler üzerindeki belirgin yüzey şekillerini isimlendirir ve bunların kurallarını tespit eder. Venüs'ün yüzey şekillerine isimleri verilecek kişilerin son üç yıldan önce ölmüş iyi tanınan, meşhur kadınlar olması gerekiyor. Adlandırmada 19. ve 20. yüzyıllarda din, politika veya askeri yaşamda ünlü olan kişilerin isimleri tartışma yaratmamak için kullanılmıyor. Venüs üzerindeki kraterler ve volkanik yapıların isimleri tarihte yer almış kadınlardan seçiliyor. Çapı 20 kilometreden daha küçük olan kraterlere Ayana (Altay), Audrey (İngiliz), Alima (Tatar), Tanya (Rus) gibi dünyanın değişik kültürlerinde yaygın olarak kullanılan kadın isimleri veriliyor. Venüs yüzeyindeki isimlendirme çalışmaları 1960'lı yıllarda Yer'den alınan radar görüntüleriyle başladı. Amerika ve Sovyetler Birliği'nin Venüs'e gönderdiği uzay araçlarından alınan radar görüntülerine kadar hızla devam etti. NASA'nın Venüs'e yolladığı Magellan uzay aracının radar görüntülerinden giderek bir çarpma veya bir volkanik etkinlik sonucunda oluşmuş en az 900 krater ve binlerce yüzey şekli bulundu. Venüs üzerindeki yüzey şekillerinden sadece üçü kadın ismine sahip değil. Bunlar, Maxwell Dağları, Alpha ve Beta Bölgeleri. James Clark Maxwell, bir yüzey şekline ismi verilmiş tek erkek. İngiliz fizikçi Maxwell, Venüs'ün boyutunu ve büyük yüzey şekillerini radar gözlemlerinden giderek bulmuştu. Gezegen üzerinde yapılacak bir sanal tur bize tarihten ve mitolojiden tanıdığımız meşhur kadınların bazılarını anımsatır. Yer üzerindekilere benzer `kıta' gibi çok büyük kara parçalarına (Terra) Eski Roma Aşk Tanrıçası Venüs'ün diğer kültürlerdeki karşılığı olan isimler verildi. Kuzeydeki kara parçası `Ishtar Terra', Babillilerin Aşk ve Savaş Tanrıçası İştar adına onurlandırıldı. İÖ 1800'de Babilliler, sabahları ve akşamları çok güzel, parlak bir `yıldız' olarak görülen Venüs'e aşk Tanrıçalarının adını vermişlerdi. Güneydeki kara parçasına ise Aphrodite adı verildi. Ishtar Terra, Kuzey Amerika büyüklüğünde, Aphrodite ise ondan çok daha büyüktür. Ishtar Terra'nın batısında yüksek bir volkanik plato Lakshmi Planum'un adı başarı ve şansı temsil eden bir Hint Tanrıçasından geliyor. Bazı yüzey şekilleri ise dünya tarihi içinde yer almış meşhur kadın isimleriyle anılıyor. Bunlardan ikisi aşkın güzelliğini ve acısını çarpıcı olarak yazan Fransız yazar Colette ve Kuzeybatı Amerika'nın keşif gezisinde görev almış olan Kızılderili kökenli rehber Sacajawea. Lakshmi Planum'un batısında ve kuzeyinde yer alan sıradağlar ise büyük Tanrı Odin'in annesi Freyja ile Mayalıların Doğum Tanrıçası Akna adıyla anılır. Güney sınırına ise Romalıların Ocak Tanrıçası Vesta ile Sibiryalıların Ateş Tanrıçası Ut'un isimleri verildi. 1970'li yılların sonlarında bulunan bazı kraterlere ise Avusturyalı meşhur fizikçinin anısına Meitner Krateri tek tanrıcılığı Mısır'da kabul ettirmeye çalışan Akhenaten'in destekleyicisi güzel eşinin anısına Nefertiti Krateri 1986'da uzay mekiği Challenger'ın patlamasıyla yaşamlarını kaybeden astronotların anısına Resnick ve Challenger ile yola çıkan öğretmen McAuliffe Krateri adı verildi Venüs yüzeyindeki en büyük krater (çapı 280 kilometre) için antropolog Margaret Mead'in ve diğer kraterlere ise Anne Frank, Queen Isabella ve Dian Fosse'nin adları uygun görüldü. Gezegen'de henüz isimlendirme yapılmayan yüzey yapıları da buluyor. Bunlara önerilen yeni isimler Uluslararası Astronomi Birliği tarafından üç yılda bir yapılan toplantılarda karara bağlanacak. Son zamanlardaki bir toplantıda Osmanlı Divan şairi Mihri Hatun ile yazar Halide Edip Adıvar'ın isimleri iki kratere verildi. Venüs `kadın' isimleriyle onurlandırılırken diğer gezegen ve uyduları üzerindeki yüzey şekillerine sanatçıların, vadi ve nehirlerin, masalların isimleri veriliyor.